Wersje językowe
SŁAWNI POLACY: STEFAN BRYŁA
Fot. Stefan Bryła
Stefan Bryła urodził się 17 sierpnia 1886 r. w Krakowie. Po ukończeniu gimnazjum podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Studiował inżynierię wodną i lądową. Był niezwykle zdolnym studentem – po otrzymaniu tytułu inżyniera w 1908 r. już rok później uzyskał doktorat i podjął pracę naukową na uczelni. Uzyskał stypendium naukowe Akademii Umiejętności w Krakowie, co umożliwiło mu dalsze kształcenie się na zagranicznych uczelniach. W latach 1910-1912 zgłębiał wiedzę inżynierską na politechnice w Charlottenburgu, École des Ponts et Chaussées w Paryżu oraz na University of London. Ponadto zdobywał praktykę w zakładach konstrukcji stalowych w Europie, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. W Stanach brał udział we wznoszeniu „drapaczy chmur” m.in. najwyższego wówczas budynku na świecie (250 m) – Woolworth Building w Nowym Jorku. Oprócz inżynierii pasjonowały go także podróże – z Nowego Jorku do Lwowa wracał przez Chicago, Detroit, Kalifornię, Hawaje, Japonię, Koreę, Mandżurię i stamtąd koleją transsyberyjską dotarł do celu. Wybuch I wojny światowej zastał Stefana Bryłę w Gruzji, przebywającego tam z małżonką w podróży poślubnej. Rosjanie internowali małżeństwo Bryłów jako poddanych monarchii austro-węgierskich. W czasie wojny działał w polskim środowisku w Kijowie, będąc prezesem Związku Inżynierów i Techników. Wiosną 1918 r. powrócił do Lwowa, w którego obronie walczył następnie z Ukraińcami. W 1920 r. jako ochotnik wstąpił do polskiej armii i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, podczas której bronił m.in. Warszawy w sierpniu 1920 r. Po wojnie powrócił do pracy naukowej, zostając profesorem zwyczajnym na Politechnice Lwowskiej i obejmując Katedrę Budowy Mostów na tej uczelni. Pozostał na niej do 1934 r., do czasu kiedy przeniósł się do Warszawy aby tam objąć kierownictwo Katedry Budownictwa Konstrukcyjnego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Zorganizował Zakład Badawczy Budownictwa z laboratoriami służącymi m.in. do badania ognioodporności materiałów. Zainteresowania naukowe profesora Stefana Bryły koncentrowały się wokół techniki budowlanej. Statyka budowli, konstrukcje stalowe i żelbetowe oraz mostownictwo stanowiły obszary jego głównych dociekań. Umiał łączyć teorię z praktyką, stając się światowym prekursorem spawanych stalowych konstrukcji budowlanych i twórcą tej dziedziny w Polsce. W 1927 r. opracował teoretyczne założenia spawania elektrycznego konstrukcji stalowych. Teorię szybko przekuł w czyn. W sierpniu 1929 r. na rzece Słudwi pod Łowiczem stanął pierwszy w Europie elektrycznie spawany most kratowy jednoprzęsłowy o rozpiętości 27 metrów. Zastosowanie spawania zamiast nitowania sprawiło, że konstrukcja potrzebowała 20% mniej stali – nie ważył ok. 70 ton, lecz 55. Konstrukcja wzbudziła zainteresowanie na świecie – informacje o moście zbierały czynniki rządowe USA, przyjeżdżali go oglądać inżynierowie z Niemiec i Francji. Spawalnictwo było jeszcze w początkowym stopniu rozwoju, a projekt profesora Bryły był milowym krokiem naprzód. Opis mostu pojawił się w kilkunastu językach świata, w tym po japońsku. W 1928 r. Bryła opracował pierwsze na świecie przepisy spawania konstrukcji stalowych. Most na Słudwi nie był jedynym dziełem profesora. Był autorem konstrukcji żelbetowych – hali Fabryki Parowozów w Warszawie, domu akademickiego przy pl. Narutowicza, 9-piętrowego gmachu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych przy ul. Kopernika w Warszawie. Stalowe konstrukcje jego autorstwa wzniesiono w Katowicach (14-piętrowy gmach Izby Skarbowej) i w Warszawie (7-piętrowy gmach PKO przy ul. Świętokrzyskiej). Jeden z najbardziej charakterystycznych budynków przedwojennej Polski był także dziełem prof. Stefana Bryły. Mowa tu o gmachu „Prudentialu” - 16-piętrowym budynku, drugim co do wielkości w Europie i pierwszym w Polsce. Miarą jego solidności niech będzie fakt wytrzymania wielokrotnych ostrzałów podczas walk w trakcie Powstania Warszawskiego. Profesor Bryła był także autorem gmachu Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie oraz Hali Targowej w Katowicach.
Fot. Odnowiony most na Słudwi w Maurzycach
Sukcesy Stefana Bryły zaowocowały powoływaniem go do międzynarodowych komisji w charakterze eksperta. W 1929 r. został członkiem Międzynarodowego Związku Mostów i Konstrukcji Stalowych, sprawując tam w pewnym okresie funkcję wiceprezesa. Udzielał się również w Towarzystwie Naukowym we Lwowie, Towarzystwie Naukowym Warszawskim, Akademii Nauk Technicznych, Radzie Nauk Ścisłych i Stosowanych, Polskim Związku Inżynierów Budowlanych. Dorobek naukowy profesora Bryły to ponad 250 prac teoretycznych i wiele artykułów, które były zamieszczane w periodykach polskich i zagranicznych. Był również autorem i współautorem podręczników inżynierskich, m.in. „Podręcznika statyki budowli” oraz siedmiu rozdziałów w 4-tomowym „Podręczniku inżynierskim”. Aktywności na polu naukowym towarzyszyła aktywność na polu życia społeczno-politycznego. Profesor był działaczem Chrześcijańskiej Demokracji, od 1934 r. był prezesem Zjednoczenia Chrześcijańsko-Społecznego i Rady Głównej Chrześcijańskiego Związku Zawodowego. W 1935 r. został prezesem Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich.
Fot. Gmach "Prudentialu" po Powstaniu Warszawskim
Po wybuchu wojny włączył się w nurt życia konspiracyjnego w ramach ZWZ-AK. Opracował specjalny podręcznik do niszczenia mostów dla wykorzystania w dywersji, rozpoczął organizowanie podziemnego Polskiego Związku Inżynierów Budowlanych. Stał na czele Biura Wojskowego Przemysłu, opracował wspólnie z inż. Witoldem Gokielim „10 letni plan odbudowy Polski (po zniszczeniach wojennych)”, który powstawał w latach 1940-1942. Nauczał na tajnych kompletach, pełniąc funkcję dziekana podziemnego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Jak celnie zauważył Maciej Zalewski z łódzkiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, profesor Bryła z „[...] zaangażowaniem kształcił na tajnych kompletach przyszłych inżynierów, bo wiedział jak bardzo Polska będzie potrzebowała takich fachowców, jak zniszczony wojną kraj będzie takich ludzi wymagał”. Profesor współpracował z Departamentem Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj, który finansował tajne nauczanie i działalność naukową. Nie dane mu było jednak doczekać końca wojny. 10 listopada 1942 r. Niemcy aresztowali go po raz pierwszy. Został osadzony na Pawiaku, skąd udało się go wykupić po miesiącu. Nie złamało go to i powrócił do działalności konspiracyjnej. Gestapo ponownie aresztowało go wraz z żoną i córką 16 listopada 1943 r. Został rozstrzelany w masowej egzekucji ulicznej u zbiegu ulic Puławskiej i Goworka 3 grudnia 1943 r. Pochowano go w nieznanym miejscu, jego grób symboliczny znajduje się na Powązkach. Śmierć profesora Stefana Bryły jest kolejnym tragicznym przykładem, że – jak mówił Stanisław Pigoń - „należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga brylantami...”. Przy odnowionym moście na Słudwi w 2009 r. postawiono głaz ze skromnym, lecz jakże wymownym mottem profesora: „Trzeba myśleć i trzeba pracować”.
Daniel Sieczkowski