Szukaj

Polskie symbole narodowe

REDISBAD HISTORYCZNIE: POLSKIE SYMBOLE NARODOWE

Orzeł Biały już od czasów piastowskich

Symbol tego królewskiego ptaka w historii naszej państwowości pojawia się niemal od samego początku. Jego wizerunek po raz pierwszy zaprezentowany został na monetach bitych przez Bolesława Chrobrego z okazji zjazdu gnieźnieńskiego. Nie przypomina on orła stosowanego w późniejszej heraldyce, co wywoływało niejednokrotnie dyskusje w środowisku naukowym. Niektórzy widzieli w nim raczej galijskiego koguta lub bizantyjskiego pawia lub gołębicę – symbol Ducha Świętego. Ostatecznie jednak stanęło na tym, iż wizerunek ptaka z denara Chrobrego przyjęło się uznawać za pierwszą wizualizację polskiego godła. Z czasem wizerunek orła przyjęła większość linii dynastii Piastów. Orzeł w formie zbliżonej do heraldycznej (rozpostarte skrzydła) pojawił się po raz pierwszy na brakteacie Kazimierza Sprawiedliwego. Wraz z rozwojem kultury rycerskiej ewoluowało również godło. W 1295 roku władca Przemysł II ustanowił oficjalnie Orła Białego godłem państwowym. Wtedy też wykształciły się zasadnicze elementy wizerunku godła – biała barwa orła, złoty dziób i łapy oraz korona. Na przestrzeni wieków polskie godło będzie ulegać wielu zmianom i stylizacjom, ale te główne elementy będą niezmienne. Od połowy XIV wieku symbol orła, jako naczelny znak Królestwa Polskiego będzie się pojawiał na pieczęciach koronnych, fladze i monetach. Po okresie rozbicia dzielnicowego pod tym znakiem Władysław Łokietek będzie scalał ziemie polskie. To on właśnie umieścił Orła Białego w Szczerbcu – mieczu koronacyjnym polskich władców. Kolejna królewska dynastia – Jagiellonowie – również posługiwała się będzie symboliką Orła Białego.

 

Fot. Orzeł Przemysła II

Powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów na mocy postanowień Unii Lubelskiej z 1569 roku miało również przełożenie na godło państwowe. Do Orła Białego dołączyła litewska Pogoń – postać jeźdźca na koniu. Na czwórdzielnej tarczy oba te symbole widniały obok siebie. W okresie panowania ostatnich Jagiellonów – Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki na piersi orła pojawił się monogram symbolizujący danego władcę. W przypadku Zygmunta Starego była to litera S od łacińskiej wersji jego imienia (Sigismundus). W epoce władców elekcyjnych na piersi orła pojawiały się herby rodowe kolejnych królów. W okresie utraty niepodległości przez Polskę Orzeł Biały wciąż funkcjonował jako symbol Polaków, przede wszystkim jako narodu bez państwa. Wciąż podlegał wizualnym zmianom. Na przykład jedno z państw zaborczych – Rosja – umieściła mały symbol Białego Orła na tle potężnego carskiego czarnego dwugłowego orła. Miało to podkreślać podporządkowanie Polski carskiemu imperium. Naturalnie Orzeł Biały pojawiał się na sztandarach kolejnych powstań narodowych. Radykalne ruchy demokratyczne powstałe wśród części polskiej emigracji politycznej XIX stulecia zaproponowały swoją wersję godła planowanej odrodzonej Rzeczpospolitej, która miała być już nie monarchią, lecz republiką. Z wizerunku orła usunięto więc koronę i taki oto symbol pojawiał się m.in. na sztandarach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego.

Fot. Godło RP w latach 1919-1927

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku godło Rzeczpospolitej nawiązywało do ostatniego, klasycystycznego godła z okresu XVIII wieku. W ten sposób miała być zaakcentowana kontynuacja istnienia niepodległego bytu politycznego Polski, mimo 123-letniej przerwy. Taki wygląd Orzeł Biały miał w latach 1919-1927. W 1927 roku profesor Politechniki Warszawskiej – Zygmunt Kamiński – zaprojektował godło, które obowiązuje współcześnie, choć z niewielkimi zmianami. Sam twórca tak określił we wspomnieniach swą motywację: „Uważałem, że godło Polski należy wybrać z okresu największego rozkwitu, kiedy Biały Orzeł reprezentował wielkość mocarstwową Polski. Bez wahania wybrałem typ orła Jagiellonów”. Choć wygląd stworzony przez Kamińskiego stał się jednym z urzędowych symboli Polski, to specjaliści od heraldyki wytykali mu nieścisłości. Najwięcej krytyki zebrały gwiazdki na skrzydłach orła (coś takiego nie występuje w heraldyce). Ponadto przepaska na skrzydłach powinna być koloru złotego, podobnie jak całe nogi, a nie tylko pazury. Zwracano również uwagę na koronę – brak było prześwitów między kwiatonami korony, sama zaś korona według przepisów heraldycznych powinna być zamknięta, gdyż taka symbolizuje suwerenność. W okresie rządów komunistycznych orła, ze względów ideologicznych, pozbawiono korony. W odpowiedzi na to polski rząd na uchodźstwie w 1956 roku udostojnił orła koroną zamkniętą. Ostatecznie orzeł w polskim godle koronę odzyskał w 1990 roku.

» Zobacz naszą odzież z Orłem Białym i nie tylko »

Flaga biało-czerwona

Drugim najważniejszym symbolem Polski są biało-czerwone barwy. Dlaczego właśnie takie? Z bardzo prostego powodu – Białego Orła w czerwonej tarczy herbowej. Zwyczaj ich wykorzystania dla zamanifestowania uczuć patriotycznych narodził się w drugiej połowie XVIII wieku. Przyjęły one wówczas formę rozety. Licznie pojawiły się w 1792 roku z okazji pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Prawne usankcjonowanie barw narodowych nastąpiło po raz pierwszy w okresie Powstania Listopadowego. 7 lutego 1831 roku sejm powstańczy na wniosek posłą Walentego Zwierkowskiego przyjął uchwałę, w której możemy wyczytać, że: „Izba Senatorska i Poselska po wysłuchaniu wniosków Komisyi sejmowych, zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki pod którą winni łączyć się Polacy postanowiły i stanowią: Art.1. Kokardę narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym Art.2 Wszyscy Polacy, a mianowicie wojsko polskie te kolory nosić mają w miejscy, gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.”. Od tej pory biało-czerwone barwy pojawiały się wszędzie tam, gdzie Polacy bili się o swą wolność i wolność innych. Najbardziej charakterystyczną formą wizualną dla polskich barw narodowych jest flaga w postaci połączonych dwóch równoległych pasów – białego na górze i czerwonego na dole. Barwy te w heraldyce są odpowiednikami pewnych symboli i pojęć. Biały symbolizuje szlachetność, czystość intencji oraz metale szlachetne (srebro), zaś czerwony poświęcenie, odwagę i gotowość do oddania życia za ojczyznę.


Fot. Flaga Rzeczpospolitej Obojga Narodów z okresu panowania Zygmunta III Wazy

Na marginesie można wspomnieć, że te kolory były również wykorzystywane na innej polskiej fladze, a mianowicie tej z okresu Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Różnica polegała na tym, że występowały tam trzy pasy – biały w środku i dwa czerwone na skrajach. Na ich tle prezentowane było godło – Orzeł Biały z Pogonią w czwórdzielnej tarczy. Warto dodać, że równoważną flagą państwową jest ta, na której w białym pasie widnieje godło. Przysługuje ona polskim placówkom dyplomatycznym oraz statkom floty handlowej, gdzie występuje pod nazwą bandery. Bandera wojenna, przysługująca okrętom wojennym Rzeczpospolitej posiada trójkątne wcięcie z jednej strony. Pierwszą manifestacją z użyciem biało-czerwonych flag była ta z okazji 125 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Odbyła się ona 3 maja 1916 roku w Warszawie, a więc jeszcze pod zaborami. W sierpniu 1919 roku, podobnie jak wizerunek orła w koronie, biało-czerwona flaga oficjalnie stały się symbolami Polski. Ustalono także stosunek długości i szerokości, który wynosi odpowiednio 8:5. Barwa czerwona zmieniała się – niekiedy był to karmazyn, niekiedy cynober. Dziś jest to znów karmazyn. Od 2004 roku 2 maja obchodzony jest jako Dzień Flagi Rzeczpospolitej Polskiej.

» Sprawdź nasze flagi biało-czerwone »

Hymn Rzeczpospolitej Polskiej

Kolejnym symbolem polskiego państwa jest „Mazurek Dąbrowskiego”. Na przestrzeni wieków różne pieśni pretendowały do roli hymnu – taką funkcję spełniała m.in. „Bogurodzica”, śpiewana przez polskie rycerstwo pod Grunwaldem. Pieśń, która oficjalnym hymnem stała się dopiero w 1927 roku, powstała latem 1797 roku we Włoszech, w Reggio nell' Emilia. Związana jest z epopeją Legionów Polskich gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Legiony powstały we Włoszech i były związane z nadziejami Polaków na odbudowanie wolnej Polski dzięki Napoleonowi – stąd też jego imię przywołane w tekście. Początkowo nasz hymn nosił nazwę „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Jej autorem został Józef Wybicki, działacz niepodległościowy, uczestnik konfederacji barskiej i powstania kościuszkowskiego. Pieśń szybko zyskała popularność i stała się główną pieśnią patriotyczną, śpiewaną przez Polaków we wszystkich zaborach, podczas walk i powstań. Generał Dąbrowski pisał do Wybickiego: „Żołnierze do Twojej pieśni nabierają coraz więcej gustu i my ją sobie często nuciemy z winnym szacunkiem dla autora”. Pierwotny tekst różni się nieznacznie od tego, który oficjalnie obowiązuje dziś. Przede wszystkim dziś jest krótszy, obejmując cztery zwrotki. „Mazurek Dąbrowskiego”, bo pod taką nazwą nasz hymn jest powszechnie znany, stał się także wzorem dla hymnów innych narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Dla Polaków i ich tożsamości stał się tak samo ważny jak symbol orła oraz biało-czerwone barwy. Wagę „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech” rozumiał doskonale Adam Mickiewicz, kiedy mówił, że „Sławna pieśń legionów polskich poczyna się od wierszy, które są godłem historii nowej: Jeszcze Polska nie zginęła, kiedy my żyjemy. Słowa te mówią, że ludzie mający w sobie to, co istotnie stanowi narodowość, zdolni są przedłużać byt swojego kraju niezależnie od warunków politycznych tego bytu, i mogą nawet dążyć do urzeczywistnienia go na nowo...”. Oficjalnie polskim hymnem państwowym została w 1927 roku.

Fot. Rękopis "Pieśni Legionów Polskich we Włoszech"

do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper Premium