Wersje językowe
REDISBAD HISTORYCZNIE: KOLUMNA ZYGMUNTA III WAZY
BAROKOWA WERSJA KOLUMNY ZYGMUNTA
Pomnik ufundował syn króla i zarazem jego następca – Władysław IV Waza. Do stworzenia dzieła zaangażował on jednych z najlepszych twórców tamtych czasów. Projektantem i twórcą programu ikonograficznego był Augustyn Loci, architektem, konstruktorem i kierownikiem budowy Constantino Tencalla, rzeźbiarzem Clemente Molli, zaś odlewnikiem Daniel Tym. Molli i Tym złożyli swe podpisy na podstawie posągu w następującym brzmieniu „CLEMENS MOLLUS STATUAR DANIEL TYM FUSOR A[NNO]: D[OMINI]: 1644”. Pierwsza kolumna była wykonana najprawdopodobniej z czerwonego marmuru pochodzącego z okolic Chęcin i jako barokowa była bardziej ozdobna niż obecna. Przetransportowano ją Wisłą, na dużej tratwie, która dotarła do Warszawy 24 czerwca 1643 r. Tam poddano ją dalszej obróbce, m.in. szlifowaniu. W październiku rozpoczęto operację ustawiania kolumny na wybudowanym już cokole przy pomocy specjalnie zbudowanego w tym celu rusztowania oraz kołowrotów i krążków. Figurę króla Zygmunta III Wazy ustawiono na kolumnie 15 maja 1644 r., zaś oficjalne odsłonięcie pomnika odbyło się 24 listopada 1644 r.
Fot. Pierwotny wygląd pomnika
INSPIRACJE TWÓRCÓW I SYMBOLIKA
Pomnik króla w takiej formie był wzorowany na kolumnach wznoszonych w czasach rzymskich i nawiązuje do kolumny Fokasa na Forum Romanum. Inspiracją mógł być też pomnik w Kozienicach, upamiętniający miejsce urodzin króla Zygmunta I Starego. Postać króla Zygmunta III została przedstawiona w zbroi, płaszczu koronacyjnym i zamkniętej koronie na głowie. Powierzchnie płaszcza pokryto reliefami o motywach roślinnych oraz rozetami, zaś brzegi płaszcza zdobią postaci świętych, patronów Rzeczpospolitej. Na zbroi widnieje Order Złotego Runa. W lewej dłoni posąg króla dzierży krzyż wsparty o podstawę, w prawej natomiast trzyma szablę na linii bioder. Prawa noga wsparta jest o hełm z pióropuszem. Korona i płaszcz to symbole władzy królewskiej, zbroja i szabla określają rycerza, zaś krzyż obrazuje oddanie króla wierze katolickiej. Łacińskie teksty umieszczone na tablicach brzmią następująco: „Zygmunt III na mocy wolnych wyborów król polski, z tytułu dziedziczenia, następstwa i prawa – król Szwecji, w umiłowaniu pokoju i w sławie pierwszy pomiędzy królami, w wojnie i zwycięstwach nieustępujący nikomu, wziął do niewoli wodzów moskiewskich, stolicę i ziemie moskiewskie zdobył wojska rozgromił, uzyskał Smoleńsk, złamał pod Chocimiem potęgę turecką, przez 44 lata panował, 44. z szeregu królów, dorównał w chwale wszystkim, albo zgarnął całą” (tablica zachodnia), „Dla uczczenia sławy i pobożności kolumnę tę Zygmuntowi III wznieść kazał Władysław IV Roku Pańskiego 1643, rodzony i miłujący syn, następca dzięki elekcji, kolejności i sprzyjającemu szczęściu, pełen wdzięczności w swych pragnieniach, uczuciach i czci, ojcu ojczyzny, rodzicowi najlepiej zasłużonemu, któremu już sława – triumfy, potomność – wdzięczność – pomnik przyniosła lub przynieść winna” (tablica południowa), „Tak w niebie, jak i na ziemi – król Zygmunt III wyróżniający się pobożnością i orężem, słusznie zyskał podwójną chwałę: z jednej strony miecz, z drugiej krzyż trzyma niemniej dzielną, jak pobożną dłonią: mieczem walczył, pod tym znakiem zwyciężył, pod tym znakiem żył bezpieczny, niezwyciężony, szczęśliwy. Teraz dzięki szczęśliwości, jaką dał na ziemi – sławny, a jaką zasłużył sobie w niebie – błogosławiony” (tablica wschodnia), „Nie rośnie sława Zygmunta dzięki kolumnie ani głazom ciosanym: sam on dla siebie był górą: nie bierze on blasku od złota ani mocy od spiżu: blask jego był jaśniejszy od złota a mocniejszy od spiżu” (tablica północna).
Pierwotnie pomnik wyglądał nieco inaczej niż obecnie, m.in. napisy na tablicach fundacyjnych były pozłacane, podobnie jak głowica kolumny i sam posąg. Zmieniało się także bezpośrednie otoczenie kolumny. Pomnik w dawnych czasach był ogrodzony – a to żelazną kratą, a to granitowymi słupkami z łańcuchami. Od 1855 r. kolumnę otaczał basen z fontanną według projektu Henryka Marconiego, a od 1931 r. wokół pomnika znajdują się kamienne schody. Kolumna Zygmunta przechodziła wielokrotnie zabiegi konserwacyjne. Pierwszy z nich miał miejsce w 1743 r., następne zaś w 1855, 1887, 1928-1931, 1949, 1977, 1987 i 1994-1996.
Fot. Kolumna Zygmunta wraz z otaczającą ją fontanną
ZYGMUNT III WAZA SYMBOLEM MIASTA
Pomnik dzielił wraz z miastem jego burzliwą historię. W 1655 r., w momencie „potopu szwedzkiego” król szwedzki Karol Gustaw planował przesunięcie kolumny w głąb Krakowskiego Przedmieścia. Powód takiego pomysłu był polityczny – napis na jednej z tablic mówił, że Zygmunt III Waza jest dziedzicem korony szwedzkiej. Choć Karol Gustaw oferował ponad 3 tys. talarów za przeniesienie pomnika, nie znalazł się żaden chętny. W 1711 r. Warszawę odwiedził car Piotr I Wielki, który zachwycił się pomnikiem. Ówczesny władca Polski – August II Sas – podarował mu ją lekką ręką. Przekazanie prezentu jednakże nie doszło do skutku, prawdopodobnie z przyczyn technicznych. Do 1810 r. – odsłonięcia napoleońskiej kolumny na placu Vendôme w Paryżu kolumna Zygmunta była jedynym świeckim przykładem tego typu w Europie. Kolumna Zygmunta przetrwała obronę Warszawy we wrześniu 1939 r. i niszczenie warszawskich pomników przez Niemców. Przetrwała także Powstanie Warszawskie – niemieccy saperzy wysadzili ją w styczniu 1945 r. (choć istnieją źródła twierdzące, że zniszczenie kolumny nastąpiło jednak w 1944 r.). Odbudowano ją po wojnie, w lipcu 1949 r. Wtedy też przesunięto ją o 6 metrów w kierunku północno wschodnim i obrócono wokół własnej osi. Dlaczego? Ponoć dlatego, że pierwotnie posąg króla Zygmunta III Wazy stał obrócony tyłem do wschodu. Pomimo tego, że obecny wygląd kolumny Zygmunta różni się od pierwotnego, pomnik ten pozostaje nadal jednym z głównych symboli Warszawy.