Szukaj

Jan Stanisław Jankowski

REDISBAD HISTORYCZNIE: JAN STANISŁAW JANKOWSKI

Był działaczem niepodległościowym jeszcze w okresie zaborów. W wolnej Polsce był posłem na Sejm i sprawował funkcje ministerialne. W czasie II wojny światowej stał się jednym z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, pełniąc obowiązki Delegata Rządu na Kraj, a od 1944 r. dodatkowo będąc wicepremierem. Niemcom nie udało się go złapać. Wpadł dopiero w łapy Rosjan pod koniec marca 1945 r. Wywieziono go do Moskwy z 15 innymi działaczami i tam urządzono im w czerwcu 1945 r. pokazowy proces. Jankowski został w nim skazany na 8 lat więzienia. Został najprawdopodobniej w nim zamordowany na dwa tygodnie przed wyjściem na wolność. 13 marca mija kolejna rocznica jego śmierci.

DZIAŁALNOŚĆ STOWARZYSZENIOWA I POLITYCZNA

Urodził się 6 maja 1882 r. we wsi Krassowo Wielkie w powiecie Wysokie Mazowieckie w rodzinie ziemiańskiej. Jego rodzicami byli Józef i Julianna z domu Olędzka. W 1900 r. ukończył gimnazjum filologiczne w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie, w latach 1901-1905, podjął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego, a później na Wydziale Chemicznym Warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Od 1906 do 1908 roku studiował na Politechnice w Pradze. W latach 1909-1912 odbył Studium Rolnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po zakończeniu studiów posiadał tytuł inżyniera chemika oraz inżyniera agronoma. Od lat młodzieńczych włączył się w działalność niepodległościową. Od 1901 r. był członkiem „Zetu” (Związek Młodzieży Polskiej). Był zaangażowany w tworzenie Związku Młodzieży Robotniczej oraz Związku im. Jana Kilińskiego. W 1905 r. współtworzył organizację bojową tego ostatniego. Był także członkiem redakcji organów prasowych Związku im. Jana Kilińskiego - „Czołem” oraz „Kiliński”. Od 1906 r. współorganizował Narodowy Związek Robotniczy (zasiadał w Zarządzie Głównym), a w 1908 r. wstąpił do Ligi Narodowej, choć z czasem odszedł od endecji. W 1909 r. wyjechał do Krakowa, będąc zagrożony aresztowaniem. Tam w latach 1912-1913 (niektóre źródła podają rok 1914) zasiadał w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, reprezentując NZR. W 1915 r. wszedł w skład Centralnego Komitetu Narodowego. W czasie I wojny światowej służył 1. pułku piechoty Legionów Polskich. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości podjął pracę w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych, będąc od 1919 r. inspektorem majątków państwowych w okręgu włocławskim. Od 1920 r. był naczelnikiem Wydziału Zapasu Ziemi w Głównym Urzędzie Ziemskim, zaś od marca do maja 1921 r. pełnił funkcję ministra pracy i opieki społecznej. Powrócił na to stanowisko w 1926 r. (kwiecień-maj), zaś w latach 1926-1928 był urzędnikiem Kasy Chorych w Warszawie.

Był aktywny politycznie – został jednym z twórców Narodowej Partii Robotniczej oraz pierwszym prezesem jej Głównego Komitetu Wykonawczego w latach 1920-1923. Z ramienia tej partii był posłem na Sejm RP w latach 1928-1935, będąc niemal równocześnie radnym Warszawy (1927-1934). Po wystąpieniu z NPR (1933 r.; niektóre źródła podają 1935 r.) związał się z powstałym w 1937 r. Stronnictwem Pracy.

DZIAŁALNOŚĆ JANA STANISŁAWA JANKOWSKIEGO W CZASACH OKUPACJI

konspirację zaangażował się od samego początku okupacji. Był członkiem podziemnego kierownictwa Stronnictwa Pracy. W latach 1939-1941 był kierownikiem Sekcji Pracy w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej, instytucji powołanej we wrześniu 1939 r. przez prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego. W 1941 r. został dyrektorem Departamentu Pracy i Opieki Społecznej w Delegaturze Rządu na Kraj (niektóre źródła podają rok 1940). Od grudnia 1942 r. był zastępcą Delegata Rządu Jana Piekałkiewicza. Po jego aresztowaniu przez Niemców 19 lutego 1943 r. został jego następcą na tym stanowisku, formalnie od 21 kwietnia 1943 r. Kiedy w maju 1944 r. powołano Krajową Radę Ministrów Jankowski stanął na jej czele z tytułem wicepremiera. W konspiracji posługiwał się różnymi pseudonimami („Jan”, „Klonowski”), choć najbardziej jest znany jako „Soból”. To m.in. jemu przypadł podjęcie jednej z najcięższych i najważniejszych decyzji w okresie okupacji – tej o rozpoczęciu walk powstańczych w Warszawie. W lipcu 1944 r. Rząd RP w Londynie podjął uchwałę, w której upoważnił „Sobola” do „ogłoszenia powstania w momencie przez was wybranym” . Jak skomplikowana sytuacja polityczna panowała wówczas w kraju, możemy zrozumieć, czytając jego słowa, które padły w rozmowie z Janem Nowakiem-Jeziorańskim kilka dni przed wybuchem Powstania Warszawskiego„My tu nie mamy wyboru. "Burza" nie jest w Warszawie czymś odosobnionym, to jest ogniwo łańcucha, który zaczął się we wrześniu 1939 r. Walki w mieście wybuchną, czy my tego chcemy, czy nie. Za dzień, dwa lub trzy Warszawa będzie na pierwszej linii frontu (...) Trudno sobie wyobrazić, że nasza (...) młodzież, którą myśmy szkolili od lat (...) daliśmy jej broń do ręki, będzie się biernie przyglądała albo da się Niemcom bez oporu wywieźć do Rzeszy? Jeżeli my nie damy sygnału do walki, ubiegną nas w tym komuniści. Ludzie wtedy oczywiście uwierzą, że chcieliśmy stać z bronią u nogi”.

TRUDNY CZAS POWSTANIA WARSZAWSKIEGO

Wziął udział w Powstaniu Warszawskim, a po upadku Warszawy wyszedł z niej z fałszywymi dokumentami i przebywał pewien czas w obozie przejściowym w Pruszkowie. Do marca 1945 r. przebywał w okolicach Warszawy, gdzie zgromadzili się również inni działacze Polskiego Państwa Podziemnego. Był usilnie poszukiwany przez NKWD, które starało się ująć główne postaci polskiego podziemia. Sowietom udało się namierzyć miejsce ich pobytu i zaproponowali rozmowy. Jan Stanisław Jankowski zdawał sobie sprawę, że może to być podstęp, ale czuł, że nie może odmówić rozmów, gdyż z kolei Sowieci dostaną do ręki propagandowy atut o niechęci strony polskiej do ułożenia wzajemnych stosunków. Przewidywania „Sobola” były trafne – 27 marca 1945 r. został aresztowany w Pruszkowie i wraz z 15 innymi działaczami niepodległościowymi został przetransportowany do Moskwy. Tam w dniach 18-21 czerwca 1945 r. stanął wraz z nimi przed sowieckim „sądem”.

MACKI NKWD DOSIĘGAJĄ JANKOWSKIEGO

Oskarżono go o organizowanie polskiej organizacji podziemnej, która za główny cel miała dywersję na tyłach Armii Czerwonej i uprawianie propagandy wymierzonej w ZSRS. Proces odbył się przy milczeniu mocarstw zachodnich. Jan Stanisław Jankowski został skazany na 8 lat więzienia. Karę odbywał początkowo na Łubiance w Moskwie, a od czerwca 1949 r. we Włodzimierzu nad Klaźmą. Tam 13 marca 1953 r., na dwa tygodnie przed opuszczeniem więzienia, prawdopodobnie został zamordowany. Pochowano go na cmentarzu miejskim w pobliżu więzienia. W 1992 roku miał miejsce symboliczny pogrzeb jego prochów na Powązkach Wojskowych.

Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1925), Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1938), Orderem Virtuti Militari V klasy (27 sierpnia 1944), zaś pośmiertnie Orderem Orła Białego.

do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper Premium