Szukaj

Grób Nieznanego Żołnierza

REDISBAD HISTORYCZNIE: GRÓB NIEZNANEGO ŻOŁNIERZA

POCHODZENIE IDEI I SYMBOLIKA

Idea uczczenia żołnierzy, którzy polegli i zostali niezidentyfikowani z imienia i nazwiska, narodziła się po I wojnie światowej we Francji. Fryderyk Simon – ojciec, który na polach bitew stracił trzech synów – zainicjował powstanie pierwszego specyficznego grobu, symbolizującego tych wszystkich walczących, którzy oprócz życia stracili także swe imiona. 11 listopada 1920 r. w Paryżu pod Łukiem Triumfalnym powstał pierwszy Grób Nieznanego Żołnierza. Podobna uroczystość miała miejsce w Londynie. Pomysł szybko stał się popularny wśród innych państw, między innymi w Polsce. Pierwsze rozmowy na ten temat podjęto już w 1921 r. W czerwcu tego roku powstał Komitet Uczczenia Poległych 1914-1921. Na jego czele stał przewodniczący Rady Miejskiej Ignacy Baliński. Pomysłem Komitetu była budowa pomnika-kapliczki w katedrze św. Jana, jednakże nie uzyskał on akceptacji społecznej. Polacy oczekiwali pomnika w pełni oddającego hołd wszystkim poległym w walkach o niepodległość Rzeczpospolitej. Kapliczka była zbyt skromna i nie odpowiadała w oczach społeczeństwa wadze tematu. Z inną ideą wyszło Stowarzyszenie Polski Żałobny Krzyż, które wraz z grupą wyższych oficerów z gen. Juliuszem Malczewskim na czele projektowało wzniesienie pomnika na placu nieopodal Parku Skaryszewskiego. Tu odzew polskiego społeczeństwa był zdecydowanie większy – udało się zebrać ponad 117 mln marek polskich, do których doszło kolejne 11 mln, przekazanych przez czytelników Polski Zbrojnej, czasopisma zaangażowanego w projekt upamiętnienia bohaterów polskiej niepodległości. Inicjatywą zainteresowało się Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Polski Biały Krzyż i Kuria Biskupia. Te ostatnie instytucje proponowały usypanie wielkiego kopca na gruzach fortów Cytadeli.

Kolejną inicjatywą był Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza, powstały 30 listopada 1923 r. Polecenie jego utworzenia wydał prezydent Stanisław Wojciechowski, zaś stosowny rozkaz podpisał gen. Stanisław Szeptycki, szef Ministerstwa Spraw Wojskowych. Przewodniczącym Komitetu został gen. Tadeusz Rozwadowski, a jego zastępcą – gen. Lucjan Żeligowski. Ponadto w skład wchodzili generałowie: Józef HallerWładysław Sikorski, Kazimierz Sosnkowski, Edward Rydz-Śmigły, Kazimierz Raszewski, Franciszek Latinik, Juliusz Malczewski, Daniel Konarzewski oraz pułkownik Bronisław Gembarzewski i biskup polowy Stanisław Gall. W Komitecie wyodrębniono 3 grupy robocze: propagandowo-prasową, finansową i artystyczną. Prace przeciągały się i w grudniu 1924 r. przed pomnikiem ks. Józefa Poniatowskiego na Placu Saskim w Warszawie niespodziewanie pojawiła się płyta z piaskowca, na której widniał napis „Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę”. Fundator przez długi czas pozostawał anonimowy – dopiero w 1928 r. okazało się, iż darczyńcą jest Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczpospolitej. Wówczas jednak fakt ten przyspieszył pracę nad projektem Grobu Nieznanego Żołnierza. Opóźnienia były komentowane także w prasie, pojawił się nawet szyderczy wierszyk, wyśmiewający opieszałość tempa prac i sugerujący, że to sam ks. Poniatowski położył tę płytę:

„[...] Aby zbudzić niewdzięczne wasze serce
i by Żołnierz Nieznany, dotąd w poniewierce
miał wreszcie grób, na który czeka już lat cztery
przynoszę wam ten kamień z dna rzeki Elstery”

OD PIERWOTNYCH POMYSŁÓW PO GRÓB NIEZNANEGO ŻOŁNIERZA

23 grudnia 1924 r. Komitet zebrał się na kolejne posiedzenie. Przewodniczył mu nowy szef, którym został gen. Józef Haller. Sam skład Komitetu uległ poszerzeniu i znaleźli się w nim dodatkowo Adolf Szyszko-Bohusz (ówczesny rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie), architekt Marian Lalewicz, architekt Stanisław Noakowski, architekt Stefan Szyller, rzeźbiarz Edward Wittig, pisarz Stefan Żeromski, pisarz Adam Grzymała-Siedlecki oraz T. Wiśniowski – konserwator zabytków miasta stołecznego Warszawy. Dyskutowano nad kwestią lokalizacji Grobu i rozważano lokalizacje m.in. na osi ul. 3 Maja, u wylotu mostu Poniatowskiego, przy figurce Matki Boskiej Passawskiej przy Krakowskim Przedmieściu czy na Forcie Legionów. Ostatecznie zwrócono uwagę na położoną płytę u stóp pomnika ks. Poniatowskiego na Placu Saskim i zdecydowano, że ostatecznie Grób Nieznanego Żołnierza będzie się znajdował w kolumnadzie Pałacu Saskiego. 24 stycznia 1925 r. Rada Ministrów na wniosek ministra spraw wojskowych gen. Władysława Sikorskiego uchwaliła budowę Grobu w tym właśnie miejscu. Projektantem został Stanisław Ostrowski. Następnym krokiem było sprowadzenie i złożenie szczątków bezimiennego żołnierza polskiego. Kryteria opracowane przez Biuro Historyczne Ministerstwa Spraw Wojskowych pozwoliły wyłonić 15 pobojowisk. 4 kwietnia 1925 r. odbyło się uroczyste losowanie miejsca, z którego miały zostać podjęte szczątki nieznanego żołnierza. Losowanie odbyło się pod przewodnictwem gen. Sikorskiego oraz szefa Biura Historycznego gen. Mariana Kukiela.


Fot. Moment wskazania trumny z ciałem Nieznanego Żołnierza

SZCZĄTKI ZŁOŻONE W GROBIE NIEZNANEGO ŻOŁNIERZA

Wybór padł na pobojowisko lwowskie. Kawaler Orderu Virtuti Militari, ogniomistrz Józef Buczkowski dokonał wyboru miejsca na Cmentarzu Orląt Lwowskich. 29 października 1925 r. podjęto trumny ze zwłokami 3 bezimiennych żołnierzy – sierżanta, kaprala i ochotnika. Spośród nich Jadwiga Zarugiewiczowa – matka, która straciła syna w bitwie pod Zadwórzem w czasie wojny polsko-bolszewickiej – wybrała jedną. Okazało się, że w trumnie przez nią wybranej spoczywa ciało 14-letniego ochotnika, o czym zaświadczył lekarz będący przy ekshumacji. Przy ciele była złożona maciejówka z orzełkiem, a sam żołnierz miał ranę postrzałową głowy i nogi, co dowodziło śmierci w boju. Szczątki złożono w trumnie sosnowej, którą umieszczono w cynowej, a tą z kolei w dębowej z motywem orła. Następnie zwłoki przewieziono uroczyście do Warszawy. 2 listopada 1925 r. w Warszawie odbyły się uroczystości złożenia Nieznanego Żołnierza do przygotowanego grobu na Placu Saskim. Po nabożeństwie w katedrze św. Jana kondukt z trumną na lawecie armatniej udał się w procesję. Do grobu wraz z trumną złożono akt erekcyjny tego jedynego w swoim rodzaju pomnika, 14 urn z ziemią z pobojowisk wytypowanych do uczczenia, srebrnym wieńcem od prezydenta Rzeczpospolitej i jedwabnym całunem z wizerunkiem orła.

Na trumnie wyryto napis „Trumna ta zawiera zwłoki Nieznanego Żołnierza polskiego wzięte z mogiły lwowskiej dnia 29 X 1925 r.”. Podczas uroczystości odczytano akt ustanowienia Grobu Nieznanego Żołnierza - „Na wieczną chwałę imienia polskiego i dla bohaterstwa, które nie potrzebuje nazwiska, aby być największej czci godnym. W siódmą rocznicę podjęcia walki o całość granic zmartwychwstałej Rzeczpospolitej i siódmego roku odzyskania przez naród polski niepodległości, roku pańskiego 1925, w dniu zadusznym, 2 listopada o godz. 13.00, naród i rząd najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej z jej prezydentem Stanisławem Wojciechowskim na czele, przy udziale przedstawicieli Izb Ustawodawczych, duchowieństwa wszech wyznań, wojska, władz państwowych i samorządowych, stowarzyszeń społecznych i licznych tłumów ludu złożył w grobowcu na Placu Saskim w stołecznym mieście Warszawie wzniesionym, wydobyte ze wskazanego losem pobojowiska lwowskiego zwłoki żołnierza polskiego, który poległ za Ojczyznę, składając w ten sposób wspólny hołd tysiącom bohaterów, którzy w ciągu 130-letniej walki o wolność legli na polu chwały za sprawę narodu”.

Fot. Uroczystości pogrzebowe 2 listopada 1925 r.

Podczas okupacji Grób Nieznanego Żołnierza spełniał ważną rolę w podtrzymywaniu ducha oporu i walki. Z narażeniem życia składano na nim kwiaty w rocznice świąt narodowych. Po Powstaniu Warszawskim, kiedy Niemcy przystąpili do wyburzania resztek Warszawy, Pałac Saski w grudniu 1944 r. uległ również zniszczeniu, jednak fragment z Grobem przetrwał. Po wojnie został odbudowany, lecz usunięto tablice dotyczące walk z lat 1918-1920. Przy Grobie Nieznanego Żołnierza odbywają się uroczystości związane z najważniejszymi świętami państwowymi. Żołnierze Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego pełnią tam nieustannie wartę honorową, a przy Grobie płonie wieczny płomień.

do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper Premium