Wersje językowe
REDISBAD HISTORYCZNIE: ODDZIAŁY POWSTAŃCZEJ WARSZAWY - BAZA LOTNICZA „ŁUŻYCE”
Po kampanii wrześniowej, na przełomie lat 1939/1940, wśród żywiołowych inicjatyw konspiracyjnych nie zabrakło i polskich lotników, związanych z lotnictwem wojskowym i cywilnym. W Warszawie powstało ok. 10 grup, złożonych z oficerów i podoficerów lotnictwa, żołnierzy którzy uniknęli niewoli lub z niej zbiegli, pracowników przedwojennego przemysłu lotniczego (inżynierów, techników i mechaników) oraz młodzieży szkół zawodowych i średnich związanych z lotnictwem, a także studentów Politechniki Warszawskiej. Stopniowo grupy te podporządkowywały się ZWZ, w ramach którego w marcu 1940 r. płk/gen. Stefan Rowecki „Grot” powołał Szefostwo Lotnictwa (kryptonim „Bociany”, „Parasol”), z ppłk./płk. Bernardem Adameckim „Bocianem”, „Gozdawą”, „Dyrektorem” na czele (zamordowanym po wojnie przez komunistów w 1952 r.).
ZAKRES DZIAŁAŃ BAZY
Początkowo Szefostwo Lotnictwa podporządkowane zostało Oddziałowi V (łączność) KG ZWZ/AK, później przeniesiono je do Oddziału III (operacyjnego). Zadaniami Szefostwa były m.in. opracowanie rozwiązań dotyczących problemu łączności transportowej przy użyciu samolotów, zewidencjonowanie fachowego personelu technicznego i objęcie go strukturą organizacyjną, prowadzenie wywiadu lotniczego (rozpoznanie lotnisk niemieckich). W połowie 1942 r. w Komendzie Głównej AK utworzono Wydziały Broni Głównych. Zreorganizowano Szefostwo Lotnictwa, które zostało podporządkowane Oddziałowi III i przemianowane na Wydział Lotnictwa. Jednym z naczelnych zadań było opanowanie lotnisk w momencie wybuchu walk powstańczych. W ramach planu Odtwarzania Sił Zbrojnych Komenda Główna AK rozpoczęła działania organizacyjne, polegające na grupowaniu specjalistów konkretnych broni w zgrupowania pułkowe w rejonach przedwojennych dyslokacji. W ten sposób powstała Baza Lotnicza o kryptonimie „Łużyce”. Była to jednostka kontynuująca tradycje 1 Pułku Lotniczego, który stacjonował na Okęciu.
Zadaniami Bazy było: scalenie samodzielnych grup lotników, utworzenie w warunkach konspiracyjnych kadry pułku, prace nad przygotowaniem planów operacyjnych dotyczących zdobycia lotniska Okęcie i uruchomienia obiektów lotniczych w rejonie Warszawy oraz zapewnienia im sprawności operacyjnej, szkolenie kadry technicznej, prowadzenie wywiadu w zakresie ruchu na lotniskach i ich wyposażenia oraz w przemyśle lotniczym nieprzyjaciela, sabotaż przemysłu lotniczego, współdziałanie w zakresie operacji powietrznych (np. „Most”) oraz utworzenie służb łączności i sanitarnej.
STRUKTURA BAZY LOTNICZEJ “ŁUŻYCE”
Baza Lotnicza „Łużyce” (wchodząca w skład Wydziału Lotnictwa jako samodzielna jednostka) została utworzona w 1941 r. z grup lotniczych, rozrzuconych w konspiracyjnej Warszawie. Składała się z następujących grup:
- grupa kpt. Tomasza Tomaszewskiego „Łosia”, w której znaleźli się oficerowie i podoficerowie, mechanicy z Zakładów Lotniczych na Okęciu; z tej grupy utworzono 1 i 2 kompanię szturmową, które miał wspomagać pluton szturmowo-osłonowy por./kpt. Tadeusza Gaworskiego „Lawy”
- Samodzielny Oddział Lotniczy kpt. lotn. Antoniego Kulikowskiego „Turskiego”, która działała na terenie 4 rejonu VI Obwodu; z żołnierzy tego oddziału utworzono 3 kompanię szturmową
- grupa pod dowództwem kpt. lotn. Witolda Nowakowskiego, związanej z organizacją „Pobudka”
- grupa lotnicza z Bródna i Woli oraz Szkoły Rzemieślniczej im. S. Konarskiego; grupie tej przewodził płk pil. Zenon Nowakowski
- grupa lotnicza złożona z pracowników cywilnych PLL „Lot”, którą zorganizowali płk. pil. Juliusz Gilewicz i płk Dziany; po ich aresztowaniu ludzie z tej grupy zostali wcieleni do innych jednostek
- grupa działająca na terenie Aeroklubu, stworzona w ramach batalionu „Kiliński”; w czasie Powstania Warszawskiego walczyła częściowo w rejonie ulic Wspólna, Marszałkowska, Emilii Plater, a częściowo pod dowództwem por. Jerzego Marcinkowskiego „Jura”
- grupa lotnicza działająca na terenie VI Obwodu (Praga), na lotnisku Gocławek, pod dowództwem kpt. Jerzego Kiersnowskiego; z tej grupy utworzono pluton specjalny Bazy „Łużyce”
- grupa sanitarna kpt. lotn. dr. med. Jana Madeja „Lecha”
Taki skład grup ułatwiał znacznie działalność wywiadowczą i sabotażową. Na Okęciu znajdowały się Zakłady Remontowe Silników Lotniczych, utworzone przez Niemców z Państwowych Zakładów Lotniczych. Polskim robotnikom tam zatrudnionym udawało się dokonywać aktów sabotażu. Baza Lotnicza „Łużyce” taktycznie podlegała Samodzielnemu Rejonowi Okęcie, dowodzonemu przez mjr. Stanisława Babiarza „Wysockiego”. Pierwszym dowódcą Bazy Lotniczej „Łużyce” został płk pil. Zenon Romanowski „Bończa”, którego zastępcami byli kpt. pil. Tomasz Tomaszewski „Łoś” i kpt. pil. Witold Nowakowski „Oracz”. Stanowisko szefa wyszkolenia objął płk pil. Jerzy Witkowski „Wojciech”, a służbę sanitarną kpt. dr med. Jan Madeja „Lech”. Jesienią 1943 r. nowym dowódcą Bazy został ppłk Franciszek Hynek „Łopian”, którego po aresztowaniu (19 maja 1944 r.) zastąpił płk pil. cc Jan Biały „Kadłub”. W 1944 r. Baza Lotnicza „Łużyce” liczyła 5 kompanii, pluton uderzeniowo-osłonowy kpt. „Lawy”, pluton łączności, pluton sanitarny, pluton „Gocławek” i wydzieloną grupę personelu latającego. Niektóre źródła podają jeszcze oddział portowy i dywizjon szkoleniowy. Ogółem było to ok. 500 żołnierzy.
1 kompania była dowodzona przez por. Romana Berkowskiego „Dantesa”, 2 kompania przez por. NN „Zawiszę” (później por. NN „Zasława”), 3 kompania przez por. Franciszka Szymonika „Roga”, 4 kompania przez por. Jerzego Marcinkowskiego „Jura”, 5 kompania przez Jerzego Wróblewskiego „Karfa”. Baza w momencie wybuchu walk miała za zadanie wesprzeć 7 pp AK „Garłuch” w zdobyciu lotniska Okęcie. Po jego opanowaniu Baza miała je uruchomić i ubezpieczyć. Liczono na możliwość otrzymywania wsparcia alianckiego w postaci transportów uzbrojenia lub ewentualnego wsparcia regularnych sił. Lotnisko Okęcie w lipcu 1944 r. było obsadzone przez 1000 lotników niemieckich i 2500 żołnierzy obsługi naziemnej. Teren wokół lotniska zabezpieczono drutem kolczastym, bunkrami oraz 63 gniazdami karabinów maszynowych. Ponadto na terenie lotniska znajdowało się 56 dział przeciwlotniczych i kilka wozów pancernych, a w rejonie lotniska przemieszczały się jednostki dywizji „Hermann Göring”. Te siły nieprzyjaciela miały zostać zaatakowane przez 7 pp AK „Garłuch” liczący ok. 2500 żołnierzy uzbrojonych przeważnie w broń krótką i butelki zapalające. Świadom swego potencjału ogniowego dowódca 7 pp AK mjr. Stanisław Babiarz „Wysocki” wystąpił do dowódcy Okręgu Warszawskiego AK – płk. Antoniego Chruściela „Montera” z wnioskiem o zmianę planów, gdyż „z gołą ręką ludzie nie uderzą na tak umocnione stanowiska”. Płk „Monter” nieznacznie modyfikuje plan, dodając pluton kpt. „Lawy” jako wsparcie ataku. Lotnisko miało być atakowane kilku stron – od południowego zachodu, północy, od strony Al. Krakowskiej oraz Zagościńca i Zbarża.
DOWÓDZTWO I LOSY JEDNOSTKI PODCZAS POWSTANIA WARSZAWSKIEGO
Żołnierze Bazy Lotniczej „Łużyce” koncentrowali się we wsiach Paluch i Gorzkiewki. Niemcy zorientowali się w przygotowaniach do akcji (teren akcji nie był tak silnie zabudowany jak miasto, zatem umożliwiał nieprzyjacielowi lepszą obserwację przedpola) – wpadł transport z bronią, który zmierzał w rejon koncentracji na Okęcie (przewożący ją kpr. pchor. Henryk Kinda-Kamiński został przez Niemców rozstrzelany), a w miejscowości Zbarż mieszkańcy poinformowali żołnierzy AK o posterunku niemieckim w willi na wzgórzu, z którego obserwowano lornetkami rejon koncentracji powstańców warszawskich. Dwuosobowy patrol zastrzelił obserwatora i stoczył krótką walkę, ale tym samym zdekonspirował działania jednostek powstańczych Sprawę przeprowadzenia skutecznego ataku pogarszał jeszcze fakt stawienia się tylko ok. 60-75% żołnierzy pułku „Garłuch”. Wobec tego mjr „Wysocki” zdecydował się odwołać atak na lotnisko Okęcie. Niestety, informacja ta nie dotarła do wszyskich jednostek. Punktualnie o godz. 17 do ataku ruszył II i III batalion 7 pp AK „Garłuch”. Atakiem dowodził mjr Aleksander Mazur „Zawisza”.
Żołnierze zostali przygwożdżeni ogniem a atak załamał się, m.in. poległ mjr „Zawisza”. Szczególnie krwawo zakończyło się natarcie pododdziału por. Romualda Jakubowskiego „Kuby” - z ok. 150 żołnierzy poległo 125. Lotniska nie udało się opanować. Żołnierze Bazy Lotniczej „Łużyce” - 1, 2 i 3 kompania – po nieudanej próbie zdobycia lotniska Okęcie wycofała się do Puszczy Kampinoskiej, gdzie dołączyli do zgrupowania „Kampinos” i wraz nim przeszła szlak bojowy, zakończony bitwą pod Jaktorowem. Ci, którym udało się przeżyć zagładę zgrupowania „Kampinos”, przedostali się dalej, aż do partyzanckiego 25 pp AK w Górach Świętokrzyskich. 4 i 5 kompania, stacjonujące w Śródmieściu, podporządkowały się tamtejszemu dowództwu i jako kompania „Jura” walczyły w składzie batalionu „Zaremba-Piorun” do końca Powstania Warszawskiego. Pluton „Gocławek” pod dowództwem por. Jerzego Kiersnowskiego „Gedroycia” atakował lotnisko na Bielanach i walczył na Żoliborzu do czasu upadku tej dzielnicy 30 września 1944 r.
Daniel Sieczkowski