Szukaj

Akademia Wileńska

REDISBAD HISTORYCZNIE: AKADEMIA WILEŃSKA

Uczelnia ta była jednym z głównych ośrodków akademickich w I Rzeczpospolitej, jej rektorem był m.in. słynny kaznodzieja – ks. Piotr Skarga. Mury tej uczelni opuścili tacy ludzie jak Adam Mikiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Ignacy Kraszewski, Joachim Lelewel oraz Jan i Jędrzej Śniadeccy.

Początki uczelni sięgają 1570 roku. Wówczas w Wilnie powstało kolegium jezuickie. Nie miało ono wszakże rangi dużej placówki oświatowej i biskup wileński Walerian Protaszewicz Szuszkowski rozpoczął aktywne działania na rzecz utworzenia ośrodka naukowego, który stałby się centrum promieniowania na dużą skalę kultury łacińskiej na ziemie Litwy. Wysiłki doprowadziły do wydania przez króla Stefana Batorego w dniu 7 lipca 1578 roku we Lwowie aktu erekcyjnego Akademii Wileńskiej, zaś 1 kwietnia 1579 roku w Wilnie wystawił formalny dokument w tej sprawie. 30 października 1579 roku papież Grzegorz XIII zatwierdził przywilej Stefana Batorego.

Fot. Król Stefan Batory 

Jezuita Stanisław Warszewicki został pierwszym rektorem, lecz wkrótce (1 sierpnia 1579 r.) jego następcą na tym stanowisku został ks. Piotr Skarga. W odróżnieniu od innych uniwersytetów powstały tylko dwa wydziały: filozofii i teologii (niektóre źródła podają jeszcze trzeci wydział – nauk wyzwolonych. Podstawowym językiem, w którym prowadzono wykłady, była łacina. Do uczelni zapraszano profesorów z Włoch, Hiszpanii i Anglii. Przy Akademii działała biblioteka (wywodząca się jeszcze z czasów Kolegium Jezuickiego), której księgi pochodziły z darów Zygmunta Augusta, Kazimierza Lwa Sapiehy oraz biskupa Szuszkowskiego. Uczelnia dysponowała także drukarnią (ufundował ją Mikołaj Krzysztof Radziwiłł). Systematycznie się także rozrastała, wzbogacając się o nowe budynki. Z czasem powstała cała dzielnica uniwersytecka, położona między ulicą Zamkową, Świętojańską, Uniwersytecką i Skopówką. Głównym zadaniem w pierwszym okresie istnienia Akademii była walka z ideologią reformacji, która przenikała na ziemie litewskie z luterańskich Prus, Inflant i państw skandynawskich. Uczelnia miała także prowadzić pracę misyjną na Wschodzie, wśród wyznawców prawosławia. Usytuowanie wszechnicy na styku różnych kultur – łacińskiej, bizantyjskiej i muzułmańskiej determinowało uznanie wydziału teologii za najważniejszy wydział. Rozwinęła się także filologia, głównie w odniesieniu do języka litewskiego. Kadra akademicka, jak już wspomniano, pochodziła z różnych krajów Europy, co znacznie wzbogacało ruch umysłowy w tej części Rzeczpospolitej. Wśród profesorów byli Emmanuel Vega, Michał Ortiz, Jakub Ortiz, Benedykt de Soxo, Ryszard Singleton, Wawrzyniec Boyer, Oswald Kruger, Jan Jerzy Schauer, Szymon Dilger. Polakami byli Konstanty Szyrwid (kierownik katedry języka litewskiego), Maciej Sarbiewski (profesor retoryki), Marcin Śmiglecki (twórca podręcznika „Logica”), Hieronim Kiniszko (wykładowca gramatyki). Uczniem Akademii był przyszły zwycięzca spod Kircholmu – Jan Karol Chodkiewicz. W 1579 roku zapisanych było 600 studentów, pod koniec XVI wieku liczba ta wzrosła do około 800. Okresem intensywnego rozwoju uczelni były lata 1640-1655.

Fot. Akademia Wileńska na starej rycinie

Król Władysław IV w 1641 roku nadał jej przywilej na mocy którego utworzono wydział lekarski i wydział prawa, z możliwością nadawania tytułów doktorskich. Nie zostało do końca zrealizowane, gdyż wydział lekarski wówczas nie powstał. Powstała za to katedra prawa cywilnego i trzy prawa kanonicznego. Pierwszy okres działalności uczelni zaowocował przygotowaniem i wydaniem wielu podręczników do nauki logiki, retoryki, poetyki, języka greckiego. W 1595 roku Mikołaj Duksza przełożył z języka polskiego na litewski „Katechizm” hiszpańskiego jezuity Jakuba Ledesmy – jest to pierwsza książka wydana po litewsku. Z czasem ukazał się też słownik łacińsko-polsko-litewski. Wojny, które toczyła Rzeczpospolita, miały również wpływ na Akademię Wileńską. Pod koniec XVII wieku uczelnia straciła na znaczeniu, i choć po 1674 roku utworzono katedrę polityki oraz planowano wprowadzenie stałego studium matematyki, to nie uchroniło to przed spadkiem poziomu nauczania Akademii. W 1773 roku, po kasacie zakonu jezuitów Akademia dostała się pod władzę Komisji Edukacji Narodowej, zaś w 1781 roku przemianowano ją na Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego. W jej skład weszły dwa Kolegia: Fizyczne (matematyka, nauki przyrodnicze i medycyna) oraz Moralne (teologia, prawo, historia i literatura). Po rozbiorach Rzeczpospolitej, kiedy Litwa została okupowana przez Rosję, Szkoła Główna Wileńska (takie miano nosiła zaraz po rozbiorach) od 1803 roku działała jako Uniwersytet Wileński. Dużą rolę w odnowieniu uczelni miał książę Jerzy Adam Czartoryski. Był on wówczas kuratorem litewskiego okręgu naukowego. W porozumieniu z rektorem Hieronimem Stroynowskim wypracował statut, na mocy którego Uniwersytet zyskał nadzór nad szkołami. Uczelnia miała cztery fakultety: Matematyczno-Fizyczny, Lekarski, Nauk Moralnych i Politycznych oraz Literatury i Sztuki. Ponadto istniało także Obserwatorium Astronomiczne, Ogród Botaniczny i Muzeum Zoologiczne. Na początku XIX wieku była to najważniejsza polska uczelnia. Trafnie ujął to Stanisław Staszic, mówiąc że „Gdyby światło nie zapaliło się w Wilnie, zgasłoby w Polsce całej”. Z historią Uniwersytetu związany jest ruch filomatów oraz procesy studentów w niego zaangażowanych. W tatmtym czasie wśród kadry wyróżniali się m.in. przyrodnik Jędrzej Śniadecki, historyk Joachim Lelewel, weterynarz Ludwik Bojanus, lekarz Józef Frank.

Fot. Joachim Lelewel, jeden z wielu słynnych absolwentów wileńskiej uczelni

Uniwersytet został zamknięty przez cara Mikołaja I, jako jedna z represji po upadku Powstania Listopadowego. Uczelnia, według Stanisława Trzebińskiego „nigdy nie cieszyła się [...] przychylnością Mikołaja I, który w ogóle nie lubiąc Wilna, w jego wyższej uczelni upatrywał zawsze jedną z ostoi znienawidzonych przezeń dążeń rewolucyjnych” . W maju 1832 roku Uniwersytet w Wilnie został ostatecznie zlikwidowany, zaś w jego miejsce powstały dwie Akademie – Duchowna i Medyko-Chirurgiczna. To jednak i tak nie zadowoliło cara i w 1840 roku Akademia Medyko-Chirurgiczna została zlikwidowana (majątek przejął uniwersytet w Kijowie), a Akademia Duchowna przeniesiona do Petersburga. Okres po upadku kolejnego powstania – Styczniowego i krwawe rządy Murawiewa „Wieszatiela” pogrzebały myśli o reaktywacji ośrodka naukowego w Wilnie. Dopiero w 1906 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie. Jednym z inicjatorów jego powstania była Eliza Orzeszkowa. Towarzystwo miało troszczyć się o rozwój nauki i literatury polskiej, a także miało prowadzić badania przyrodnicze, etnograficzne i statystyczne. Wyniki prac ogłaszane były drukiem. Wznowienie Uniwersytetu Wileńskiego było możliwe dopiero po odrodzeniu się Polski po I wojnie światowej. 13 grudnia 1918 roku w mieszkaniu profesora Alfonsa Parczewskiego przy ul. Wiejskiej 9 w Warszawie profesor Stanisław Władyczko zorganizował konferencję, na której ogłosił zamiar otwarcia na nowo wszechnicy wileńskiej do jesieni 1919 roku. Wytężona praca wielu środowisk (Komitetu Warszawskiego Odrodzenia Wszechnicy Wileńskiej, Towarzystwa Polskiego w Wilnie, Komitetu Edukacyjnego) doprowadziła do podpisania 28 sierpnia 1919 roku przez Józefa Piłsudskiego dekretu o utworzeniu Uniwersytetu w Wilnie, a 11 października odbyły się uroczystości otwarcia Uniwersytetu Stefana Batorego, gdyż takie miano otrzymała uczelnia wileńska. W ramach USB powstały Wydział Humanistyczny, Matematyczno-Przyrodniczy, Lekarski (wraz ze Studium Farmaceutycznym), Prawa i Nauk Społecznych, Sztuk Pięknych i Teologiczny. Działanie USB zostało przerwane podczas wojny polsko-bolszewickiej. Normalną pracę naukową i dydaktyczną podjął Uniwersytet po wejściu Wileńszczyzny w skład II RP w 1922 roku. Uczelnia otrzymywała dotacje z budżetu państwa polskiego oraz od osób prywatnych. Bardzo prężnie działały Koła Naukowe, od roku akademickiego 1919/1920 działała Uniwersytecka Biblioteka Publiczna. Wysoki poziom kształcenia pozwolił na nadawanie stopni doktorskich i habilitacji, zaś żywe kontakty z innymi ośrodkami naukowymi w Polsce i za granicą pozwalały na stały przepływ myśli i dalsze podnoszenie poziomu nauczania. W atkiej formie USB istniał do tragicznego września 1939 roku. Po zajęciu Wilna przez bolszewików USB stał się uniwersytetem litewskim. Obecnie funkcjonuje pod nazwą Uniwersytetu Wileńskiego, ale wciąż stanowi pomnik chwały i dorobku polskiej historii i nauki.

do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper Premium